Ticari hayatta sıkça kullanılan çek, kimi durumlarda çalınabilir, kaybolabilir, yırtılabilir veya başka bir sebeple zayi olabilir. Bu tür durumlarda, çekin iptali için hukuki süreç başlatmak gerekebilir. Çek iptali, meşru hamilin hakkını korumak ve olası zararın önüne geçmek amacıyla başvurulması gereken bir dava türüdür. Bu yazıda, çek iptali süreciyle ilgili bilinmesi gereken önemli hususları ve çek iptali davasının aşamalarını ele alacağız.
Çek İptali Nedir?
Çek iptali, kıymetli evrak niteliğinde olan çekin; çalınması, kaybolması, yırtılması veya başka bir sebeple kullanılmaz hale gelmesi durumlarında, senet üzerindeki hakkın korunması amacıyla başvurulan bir hukuki süreçtir. Bu dava, Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) ilgili maddelerine dayanarak açılır ve çekin meşru hamiline ait olduğu tespit edilen hakların korunmasını sağlar.
TTK’nın 651. maddesi, “Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkemece iptaline karar verilebilir” hükmünü içerir. Bu hüküm, kıymetli evrak olan çekin zayi olması durumunda nasıl bir hukuki süreç izlenmesi gerektiğini belirtmektedir.
Çek İptali Süreci Nasıl İşler?
Çek iptali davası, çekin zayi olması durumunda çekişmesiz yargı kapsamında açılır. Bu davada davalı bir taraf bulunmaz; dava, çekin meşru hamilinin hakkını koruma amacıyla açılır. Dava süreci genellikle şu adımlardan oluşur:
Çek İptali Dilekçesi Hazırlığı: Davacı, çekin kaybolduğunu veya zayi olduğunu belirten bir dilekçe ile asliye ticaret mahkemesine başvurur. Dilekçede, çekin kaybolduğu tarih, çekin özellikleri ve olayın detayları yer alır. TTK’nın 757. ve devamı maddeleri, çek iptali süreci ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler içerir.
Ödemeden Men Kararı: Çek iptali davası sürerken, TTK 759. madde uyarınca, mahkeme tarafından davacının hak kaybını önlemek amacıyla “ödemeden men” kararı alınabilir. Bu karar, çekin ilgili bankaya ibraz edilmesi durumunda ödenmemesi talimatını içerir. Mahkeme, gerekli gördüğünde davacıdan çekin bedelinin bir kısmını teminat olarak talep edebilir.
Mahkeme İncelemesi ve İlan: Mahkeme, çekin gerçekten zayi olup olmadığını inceler ve gerekli gördüğü takdirde, kaybolan çeki bulan kişiyi mahkemeye davet eden bir ilan yayınlar.
İlan genellikle Ticaret Sicil Gazetesi’nde yayınlanır. TTK 761. madde uyarınca, bu ilan en az 3 farklı tarihte yapılmalıdır.
Çek İptali Kararı: İlan süresi içinde çekin mahkemeye sunulmaması durumunda, mahkeme çekin iptaline karar verir. Eğer çeki elinde bulunduran kişi ortaya çıkarsa, davacıya istirdat (iade) davası açması için süre tanınır.
Çek İptali Davasını Kimler Açabilir?
Çek iptali davasını açabilecek kişiler, genellikle çekin meşru hamilidir. Meşru hamil, çekin sahibi olan ve çekin kaybolduğu ya da zayi olduğu anda çek üzerindeki hakka sahip olan kişidir. Bu kişiler şunları kapsar:
Çeki Elinde Bulunduran Hamil: Çek, meşru hamile ciro edilmişse veya tahsil amacıyla devredilmişse, hamil bu dava hakkına sahiptir.
Avalist (Kefil): Çekte aval veren, yani çekin ödenmemesi durumunda borcu üstlenecek kişi de, çekin kaybolması durumunda çek iptali davası açabilir.
Çeki Tahsil Amacıyla Devralan Vekil Hamil: Çeki tahsil cirosu ile devralan kişi, vekil olarak bu davayı açabilir ve süreci yürütebilir.
TTK ve ilgili Yargıtay kararları uyarınca, çeki düzenleyen (keşideci), genellikle çek iptali davası açma hakkına sahip değildir. Çeki düzenleyenin dava açma yetkisi, sadece özel durumlarda, örneğin hamilin talimatıyla ve vekalet ilişkisi çerçevesinde olabilir.
Çek İptali Davasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Çek iptali davası, oldukça dikkat gerektiren bir süreçtir. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır:
Teminat Şartı: Ödemeden men kararı için mahkeme genellikle çekin bedelinin belirli bir oranını teminat olarak talep eder. Bu teminat, yargılama sonunda hak sahibine iade edilir. TTK 762. maddeye göre, teminatın miktarı ve şartları mahkeme tarafından belirlenir.
Zamanaşımı Süresi: Çek iptali davası için belirli bir zamanaşımı süresi bulunmasa da, davanın hızlı bir şekilde açılması hak kayıplarını önlemek açısından önemlidir.
Dilekçe Hazırlığı: Çek iptali dilekçesi, çekin kaybolma durumunu net bir şekilde ortaya koymalı ve çekin özelliklerini ayrıntılı olarak içermelidir. Örnek dilekçelerden kaçınılmalı, bu konuda uzman bir avukatın desteği alınmalıdır.
Çek İptali Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme
Çek iptali davasında yetkili mahkeme, çekin ödeme yeri veya hamilin yerleşim yeri mahkemesidir. TTK 757. madde uyarınca, bu davalar asliye ticaret mahkemelerinde açılır. Görevli mahkemede açılacak davalarda, usule ilişkin hatalar yapmamak adına profesyonel bir destek almak faydalı olacaktır.
Sonuç: Çek İptali Davasında Uzman Avukatın Önemi
Çek iptali davası, titizlikle takip edilmesi gereken bir süreçtir. Hukuki hatalardan kaçınmak ve süreci en doğru şekilde yönetmek için bir avukattan yardım almak kritik öneme sahiptir. Çek iptali sürecinde hak kayıplarının önlenmesi ve davanın en kısa sürede sonuçlanması adına, uzman bir avukatla çalışmak her zaman en doğru tercih olacaktır.
